Melisa (Melissa) jest rodzajem bylinowych roślin, należącym do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), nazywanych również rodziną wargowatych. Melisa jest rośliną wieloletnią, posiadającą jasnozielone, ogonkowe liście o sercowatym lub jajowatym kształcie. W pachwinach górnych liści, w okresie od czerwca do września pojawiają się kwiaty w kolorze białym, różowym bądź niebieskawym, które zebrane są po 3 - 10 w okółki. Łodyga melisy jest wzniesiona i szaro owłosiona, osiąga wysokość ok. 45 - 125 cm. Owoc melisy to rozłupnia, która rozpada się na czarne lub brązowe rozłupki, przybierające kształt jajowaty. Uważa się, że istnieją trzy gatunki melisy:
- Melissa officinalis
- Melissa axillaris
- Melissa flava
Najbardziej znanym i rozpowszechnionym gatunkiem jest melisa lekarska (melissa officinalis) i jej odmiany np. All Gold, Aurea. Melisa lekarska nazywana jest również rojownikiem, pszczelnikiem, starzyszkiem czy cytrynowym zielem. Rośliny tego gatunku wydzielają duże ilości nektaru, przez co są licznie odwiedzane przez pszczoły. Melisa lekarska jest trwałą byliną, posiadającą drobne kwiaty w kolorze białym lub żółtawym. Osiągająca wysokość niekiedy do 80 cm, lecz zazwyczaj nie przekracza 30 cm. Wierzchnia strona liści posiada intensywny zielony kolor, od spodu liście mają jaśniejszą barwę. Liście posiadają karbowaną fakturę i sercowaty kształt o ząbkowanych brzegach, umieszczone są na ogonkach. Czterokanciasta, zielona łodyga przybiera odcień fioletu. Po roztarciu części rośliny ulatnia aromat przypominający zapach cytryny.
Melisa najprawdopodobniej pochodzi z Azji środkowej, niektóre
źródła wskazują, że z Chin. Od X w. Arabowie rozpowszechnili ją w Hiszpanii. Później zaczęto ją uprawiać w całej Europie. Dziko
rosnącą melisę można spotkać w Afryce Północnej m.in: w Maroko,
Tunezji,oraz w Azji Środkowej i Zachodniej. Współcześnie hodowana i uprawiana jest prawie na całym świecie. W Polsce jedynym uprawianym
gatunkiem jest melisa lekarska.
W lecznictwie przede wszystkim znana jest jako lek o działaniu
uspokajającym, posiada silne działanie na ośrodkowy układ nerwowy.
Pomaga ona w depresjach, poczuciu niepokoju i zagrożeniach.
Wykorzystuje się ją w zaburzeniach snu i w problemach z koncentracją. Najnowsze badania wykazały, że melisa posiada
działania przeciwmiażdżycowe, oraz pomocna jest w leczeniu objawów
Alzheimera.
Stosowana jest również w chorobach żołądka, wzmaga apetyt oraz
poprawia trawienie. Melisa działa także wzmacniająco na mózg, serce i macicę. Przypisuje się jej działanie przeciwskurczowe i rozkurczowe na mięśnie gładkie jelit. Pomocna jest w odchudzaniu,
gdyż działa moczopędnie i wiatropędnie oraz oczyszcza organizm z toksyn. Udowodniono, że zioło melisy ma działa przeciwbólowo,
przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie. Łagodzi bóle menstruacyjne,
migrenowe wywołane złym trawieniem, nerwobóle twarzy, zębów i ucha.
Melisa często stosowana jest jako zioło przeciwwymiotne u kobiet w ciąży oraz pomocne przy porannych nudnościach. Posiada również
właściwości mlekopędne u kobiet karmiących piersią. Melisa
stosowana zewnętrznie łagodzi ukąszenia owadów, urazy i bóle
reumatyczne.
Melisa używana w kuchni, przeważnie ma formę świeżych liści, pełni funkcję przyprawową oraz dekoracyjną. Zazwyczaj przyprawia się nią sałatki, twarogi, potrawy z mięsa i ryżu. W gastronomii liście melisy służą również do nacierania ryb morskich, dzięki czemu niwelują nieprzyjemny ich zapach. Melisę stosuje się także przy produkcji napojów alkoholowych np. likierów. Najczęstszą i najbardziej rozpowszechnioną formą stosowania melisy są parzone zioła, bądź gotowe już herbatki dostępne w sprzedaży.
Z uwagi na cenne właściwości melisa posiada szerokie zastosowanie, głównie w ziołolecznictwie, ale i również w przemyśle kosmetycznym, spożywczym i chemicznym. Surowcem zielarskim melisy są jej liście i zielone, górne pędy. Stosowana jest zarówno zewnętrznie jak i wewnętrznie. Ziele melisy zawiera znaczne ilości olejków eterycznych, które zawierają związki trepenowe m.in cytral, cytronelal i linalol, dzięki którym roślina posiada przyjemny cytrynowy zapach. Prócz olejków posiada liczne substancje czynne: garbniki, fenolokwasy (kawowy, rozmarynowy i felurolowy), żywice, karoten, cukry, witaminę C, flawonoidy, substancje gorzkie, śluz, sole mineralne i kwasy organiczne.
Olejek eteryczny z melisy powstaje w wyniku destylacji liści i kwiatów z parą wodną. Posiada on charakterystyczny, cytrynowo ziołowy zapach. Wykorzystywany jest do kąpieli, masażów, inhalacji lub nacierania. Posiada właściwości przeciwzapalne, odkażające i antyseptyczne, tonizuje i odkaża zanieczyszczoną skórę.
W przemyśle kosmetycznym melisa stosowana jest przede wszystkim w substancjach odżywczo-pielęgnacyjnych: w kremach, peelingach, balsamach, w kosmetykach do cery przetłuszczającej się oraz w płukankach, odżywkach i szamponach do włosów jasnych, z tendencją do wypadania, lub łupieżu.