Tymianek właściwy (Thymus vulgaris), inaczej macierzanka włoska, macierzanka tymianek, macierzanka pospolita, tymianek ogrodowy - jest wiecznie zielonym, niewielkim półkrzewem należącym do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Osiąga 10 - 40 cm wysokości. Jego sztywne i krzaczaste łodygi są gęsto rozgałęzione o formie czterokanciastej i od dołu drewniejące. Liście tymianku są nieduże, przybierają kształt wąsko-eliptyczny, skórzaste i podwinięte przy brzegach. Rosną naprzeciwlegle na krótkich ogonkach i posiadają szarozieloną barwę, od spodu najczęściej przybierają barwę rdzawo-czerwonawą. Kwiaty tymianka pojawiają się na szczytach pędów pod koniec maja, są drobne, zebrane w główkowate kwiatostany złożone z nibyokółków. Posiadają różową, fioletową, rzadziej białą barwę. Zdarza się, że okres kwitnienia trwa nawet do października. Owocem rośliny jest czarnobrunatna, mała, poczwórna rozłupnia (orzeszek).
Tymianek pochodzi z rejonów morza śródziemnego. Obecnie uprawiany jest prawie w całej Europie, również w Ameryce Północnej i w północnej części Afryki. W Polsce występuje w stanie dzikim, najczęściej porasta ubytki skalne i stoki gór, tworząc zwarte skupiska.
Tymianek już od dawnych czasów jest znaną i często używaną rośliną przyprawową i leczniczą. Ze źródeł wynika, że od ok. XV w. uważano, że ta miododajna roślina zwalcza plagi, które panowały w całej Europie. Podczas I wojny światowej wykorzystywano olejek z tymianku jako środek antyseptyczny i przeciwbólowy, w leczeniu infekcji. Uważano, że tymianek ma wpływ na ludzką psychikę, np. zupa z piwa i tymianku była antidotum na nieśmiałość. Wierzono także, że tymianek działał pozytywnie na pewien zakres zaburzeń nerwowych, w tym na koszmary senne.
Tymianek zawiera olejek eteryczny, garbniki, flawonoidy (m.in.
luteolinę i apigeninę oraz ich glikozydy), kwasy polifenolowe
(kawowy, chlorogenowy), kwasy triterpenowe (m.in. kwas ursolowy i oleanolowy), gorycze, saponiny, sole mineralne. Obecnie surowcem
tymianku najczęściej są jego świeże lub suszone liście, rzadko bywa
że wykorzystuje się jego całą nadziemną część. Stosuje się go w kulinariach, lecznictwie i kosmetyce.
Charakteryzuje się ciepłym, pikantnym i swoistym aromatem, w smaku jest ostry aż palący i gorzkawy, o delikatnym posmaku goździków. Roślina ta posiada mocny ale przyjemny zapach tymolowy, nadaje się do przyprawiania potraw i sprawia że nabierają one wyrazisty smak i aromat. Tymianek jako roślina przyprawowa najbardziej ceniony jest przez kuchnię grecką, włoską, bałkańską i francuską, w dużym stopniu używany jest również w kuchni polskiej i afrykańskiej. Najczęściej dodawany jest do sosów, cielęciny, wołowiny, wieprzowiny, ryb, zup czy baraniny, warto dodać że poprawia smak dań grillowanych i potraw z pomidorów. Z produktami dobrze łączy się również tymianek cytrynowy, jednak nadaje on daniom odrobinę inny smak.
Olejek tymiankowy otrzymywany jest przez destylację z parą wodną kwitnącego tymianku właściwego. Posiada on bezbarwną lub
żółtawą barwę i silny ostry zapach. Olejek zawiera m.in: tymol,
karwakrol, cineol, cymen, α-pinen, linalol, octan linalolu,
borneol, ctan bornylu. Dzięki tym substancjom posiada właściwości
lecznicze m.in przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, wykrztuśne,
ściągające, ułatwiające trawienie i przeciwrobaczne.
Składniki tymol i karwakrol zawarte w olejku działają rozluźniająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dzięki czemu ułatwia to m.in. trawienie, pozytywnie wpływa na wzdęcia. Poza tym zioło pomaga przy astmie, wzmacnia układ nerwowy, pomaga przy biegunce oraz przeziębieniach. Likwiduje nie tylko kaszel, ale i pozytywnie wpływa na zwalczanie anginy, zgagi oraz zatkanego gardła. Olejek tymiankowy dodawany do inhalacji, ma działanie przeciwdepresyjne.
Niewielka ilość tego zioła posiada działanie uspokajające,
natomiast większe ilości tymianku działają stymulująco. Zioło
tymianku stosuje się przeciwko tęgoryjcom, glistom i nicieniom.
Działanie rozgrzewające tymianku pobudza wydzielanie śluzu w płucach, stosuje się go w formie kompresów na płuca przy
schorzeniach tj.: astma, grypa, zapalenie oskrzeli, zapalenie
piersi, służy również do przemywania ran oraz miejsc
ukąszonych przez owady. Znalazł również zastosowanie jako okład na
zmęczone oczy.
W kosmetyce dużą popularnością cieszą się produkty, kremy, toniki do twarzy, balsamy, żele do kąpieli zawierające olejek tymiankowy, które posiadają działanie przeciw powstawaniu wyprysków, oraz pomocne są w usuwaniu problemów skórnych. Dosyć często olejek tymiankowy stanowi składnik maseczek ziołowych. Zawarty w płukankach i szamponach do włosów ma działanie wzmacniające skórę i włosy, likwiduje łupież a w połączeniu z innymi składnikami hamuje łysienie.
Tymianek wchodzi w skład dentystycznych płynów i past do zębów.
Ma działanie przeciwpróchnicze, a także odświeża oddech. Zalecany
jest przez stomatologów podczas zabiegów profilaktycznych.
Ważne jest aby nie stosować zbyt dużej ilości tymianku, ponieważ w nadmiarze jest on szkodliwy. Może powodować wymioty, nudności i bóle żołądka. Szczególnie należy uważać na olejek tymiankowy, gdyż
zawarty w nim tymol użyty w większej ilości jest substancją
trującą, może prowadzić nawet do śpiączki.